WIETRZENIE FIZYCZNE

Procesy wietrzenia fizycznego prowadzą do rozdrobnienia skał i minerałów, nie powodują
natomiast zmian w ich składzie chemicznym. Przebieg procesów wietrzenia fizycznego warunkowany jest aktywnością takich sił niszczących jak woda, temperatura, działalność lodowców i wiatrów. Dezintegrująca działalność sił niszczących jest najczęściej synergiczna i przejawia się w następujących zjawiskach fizycznych:

  1. Nagrzewanie i ochładzanie. Nagrzewanie skał prowadzi do ich rozszerzania się (zjawisko rozszerzalności cieplnej), zaś ochładzanie - do kurczenia się. Przeważająca większość skał zbudowana jest z wielu minerałów, różniących się między sobą współczynnikiem rozszerzalności cieplnej. W wyniku nagłych zmian temperatury dochodzi do powstania naprężeń, mogących powodować tworzenie się spękań i szczelin przyspieszających dalsze rozkruszanie skał. Dodatkowo, w efekcie słabego przewodnictwa cieplnego skał, temperatura na ich powierzchni jest często wyraźnie różna od temperatury panującej w częściach głębiej położonych. Takie zróżnicowanie temperatury indukuje powstawanie kierunkowych naprężeń , które z czasem prowadzą do odpryskiwania powierzchniowych warstw skały. Zjawisko to nazywane jest łuszczeniem się skał. Klasycznym przykładem produktów tego typu wietrzenia są granitowe "głowy cukru" w Rio de Janeiro.

  2. Zamarzanie i rozmarzanie. Woda ma zdolność wnikania we wszelkie szczeliny, spękania i mikrootwory, powstałe w wyniku działania różnych czynników wietrzenia. Zamarzając, wywiera ogromne ciśnienie, sięgające 1666 t/m2. Ciśnienie to powoduje powstawanie szerokich szczelin w skałach i rozpadanie się mniejszych odłamków skalnych na coraz drobniejsze frakcje. W ten sposób tworzą się np. cyrki lodowcowe.

  3. Pęcznienie i kurczenie. W zwietrzelinie obecnych jest wiele substancji zdolnych do pęcznienia, związanego z uwodnieniem i kurczenia się w wyniku odwodnienia. Procesom tym towarzyszy zmiana objętości i związany z nią "ruch" cząstek. Wzajemne ścieranie się cząstek i powstające w ich obrębie naprężenia przyczyniają się do dezintegracji wietrzejącego materiału.

  4. Obtaczanie i ścieranie. Transport materiałów macierzystych przez wodę, wiatr i lodowce silnie przyczynia się do ich rozpadu. Transportowane odłamki skalne, okruchy, czy nawet pojedyncze ziarna mineralne są narażone na nieustanne zderzanie i ocieranie się, zarówno o siebie nawzajem, jak i o napotkane przeszkody. W wyniku tych interakcji dochodzi do ścierania się ich powierzchni. Zjawisko to nazywane jest abrazją. Przykładem niszczącego działania mediów transportujących może być działanie wód płynących. Toczą one materiał skalny po dnie, czego efektem jest zdzieranie i obtaczanie powierzchni odłamków skalnych.. Czynnikiem transportującym i erodującym o wyjątkowej sile i zasięgu są również lodowce. Oddziałują one nie tylko na lite skały, na których zalegają, ale również na luźne materiały zbierane po drodze i przenoszone dalej. Ogromna masa przemieszczającego się lodowca miażdży wszelkie przeszkody znajdujące się na jej drodze, zdzierając i krusząc podłoże, po którym się posuwa. Działanie abrazyjne może być wywoływane również przez wiatr transportujący cząstki o małej średnicy. Znane są przykłady oddziaływania materiału niesionego przez wiatr na przeszkody w postaci skałek bądź głazów znajdujących się na jego drodze, w wyniku którego powstają formy zwane grzybami skalnymi.

  5. Organizmy żywe. Działalność organizmów żywych również przyczynia się do rozpadu materiałów macierzystych, choć posiada znacznie mniejsze znaczenie od czynników wcześniej wymienionych. Dotyczy ono przede wszystkim niszczącego działania rozrastających się korzeni drzew i krzewów, choć pewną rolę przypisać należy także aktywności fauny drążącej różnego rodzaju kanaliki i tunele, wybitnie ułatwiające wnikanie wody. Rozluźniony w ten sposób materiał skalny odznacza się zwiększoną powierzchnią reakcji, co ma duże znaczenie przy wietrzeniu chemicznym.

Powrót do strony głównej