Formy i typy próchnicy w glebie

Próchnica występuje w glebach w wielu formach, zróżnicowanych pod względem
morfologicznym i składu frakcyjnego.Przez formę próchnicy należy rozumieć morfologiczną postać naturalnych nagromadzeń substancji próchnicznych w profilu glebowym lub na powierzchni gleby, uwarunkowaną ogólnym kierunkiem procesu glebotwórczego i związanym z nim procesem humifikacji materii organicznej. (Kowaliński 1993)

Wyróżnia się:

Próchnicę lądową (wytworzoną w warunkach umiarkowanie wilgotnych), wykazującą formy:

  1. mor
  2. moder
  3. mull

Próchnicę wodną (wytworzoną w warunkach nadmiernego uwilgotnienia), wykazującą formy:

  1. murszowa
  2. torfowa
  3. gytiowa

Mor jest formą próchnicy występującą przeważnie w glebach lasów iglastych i na wrzosowiskach.
Powstaje ona w warunkach niskiej aktywności biologicznej środowiska, w których humifikacja i mineralizacja substancji organicznej przebiegają bardzo powoli. W przemianach resztek roślinnych udział biorą głównie grzyby acidofilne oraz wykazujące małą aktywność bezkręgowce. W takich warunkach tworzy się charakterystyczny układ warstw ektohumusu (próchnicy nadkładowej) o znacznej miąższości:
* Ol - warstwa surowinowa
* Of - warstwa fermentacyjna
* Oh - warstwa humifikacyjna
Stosunek C:N w próchnicy typu mor jest zawsze większy od 20, a często osziąga wartość 30-40, natomiast odczyn jest kwaśny.

Moder jest przejściową formą próchnicy od mor do mull, charakterystyczną dla gleb darniowo-bielicowych oraz górskich gleb łąkowych. Poziomy próchniczne typu moder składają się z nieznacznej miąższości (2-3 cm) poziomu ściółki, który stopniowo, bez wyraźnej granicy, przechodzi w poziom akumulacyjny. Jest to typ próchnicy średnio zhumifikowanej. W przemianach resztek roślinnych udział biorą stawonogi i grzyby acidofilne. Stosunek C:N wynosi 15-25. Wytworzone kompleksy organiczno-mineralne są nietrwałe i słabo związane z mineralną częścią gleby.

Mull jest formą próchnicy charakterystyczną dla gleb kasztanowych, czarnoziemów, rędzin i innych gleb wykazujących wysoką aktywność biologiczną. Powstaje ona przy udziale roślinności trawiastej. Jest to dobrze zhumifikowana substancja organiczna, wytworzona przy udziale bezkręgowców i bakterii przerabiających resztki roślinne.Ten typ próchnicy charakteryzuje się odczynem obojętnym, stosunkiem C:N zbliżonym do 10 oraz zdolnością do tworzenia trwałych kompleksów organiczno-mineralnych. Występuje przede wszystkim w glebach uprawnych.

Kononowa (1968) wyróżnia natomiast trzy typy próchnicy.

Pierwszy typ próchnicy jest charakterystyczny dla gleb bielicowych, płowych i laterytowych pod zbiorowiskami leśnymi. W próchnicy tej występuje przewaga kwasów fulwowych więc stosunek kwasów huminowych do fulwowych jest mniejszy od 1. Kwasy huminowe wykazują niewielki stopień kondensacji jądra aromatycznego i zbliżone są do kwasów fulwowych. Znaczna hydrofilowość kwasów huminowych sprzyja tworzeniu z metalami związków wewnątrzkompleksowych (chelatowych) o zdolności do przemieszczania się w głąb profilu. Znaczna ruchliwość próchnicy tego typu sprzyja procesom wymywania i bielicowania.

Drugi typ próchnicy jest charakterystyczny dla czarnoziemów, rędzin, czarnych ziem i gleb brunatnych. Stosunek kwasów huminowych do fulwowych jest większy od 1. Kwasy huminowe są silnie powiązane z mineralną częścią gleby. Stopień kondensacji pierścieni aromatycznych w kwasach huminowych jest wysoki, a stosunek E4:E6 wynosi 3,5 - 4,0.

Trzeci typ próchnicy jest charakterystyczny dla gleb półpustynnych. Przeważa tu frakcja kwasów fulwowych, natomiast tworzenie się kwasów huminowych, które są na ogół silnie związane z częściami mineralnymi, jest ograniczone.

Powrót do strony głównej