aerosanitarny (ang. aerosanitary), dotyczący jakości powietrza atmosf. Na warunki a. składają się zanieczyszczenia dwutlenkiem siarki, pyłami, sadzami, tlenkiem węgla, tlenkami azotu, metalami ciężkimi, węglowodorami, ozonem, patogenami, zarodnikami, diasporami. Warunki a. wpływają na stan zdrowia zwierząt w budynkach inwentarskich. Zob. też fitosanitarny.

aerosiew (ang. aerosowing), siew rzutowy z samolotu lub śmigłowca. A. stosuje się z dobrym efektem zwł. do roślin jarych wczesnego siewu, co ma szczególnie duże znaczenie w latach o niekorzystnym przebiegu pogody, gdy nadmierna wilg. gleby uniemożliwia siew w optymalnym terminie. Czynnikiem ograniczającym użycie samolotów jest przede wszystkim wiatr. Nie należy siać nasion, gdy jego prędkość przekracza 5 m/s. Wydajność a. zależy od typu samolotu i wielkości jego udźwigu, odległości obsiewanego pola od lądowiska lub podlądowiska polowego, na którym odbywa się załadunek materiału siewnego, jak też od sprawności załadunku i ilości wysiewu. W celu zachowania równomiernego obsiewu i niedopuszczenia do powstawania omijaków współpracują z pilotem flagowi, naprowadzający na kolejną oś lotu z obu stron pola, posługując się do odmierzania odległości kroczką lub mając uprzednio wypalikowane punkty. Na większych obszarach służą do tego urządzenia radionawigacyjne. Nasiona wysiane w ilości o 10% większej w porównaniu z ilością wysiewaną siewnikiem rzędowym należy przykryć bronowaniem lub wałowaniem wałem strunowym. Zob. też agrolotnictwo.

aerozol (ang. aerosol), układ, w którym cząsteczki subst. stałych lub kropel cieczy są rozproszone w fazie gazowej. W przypadku pestycydów termin ten dotyczy rozproszenia subst. aktywnej znajdującej się w stanie ciekłym.

aerozolowanie, zamgławianie (ang. aerosolization) – rozpylanie ś.o.r. w postaci aerozolu (mgły) za pomocą specjalnych wytwornic aerozoli, w których preparaty ulegają silnemu rozdrobnieniu. Średnica kropel waha się od 1 do 50 mm. Rozróżniamy aerozole gorące, zimne oraz freonowe. Aerozole gorące wytwarzane są za pomocą wytwornic pulsacyjnych. Z rury wytwornicy spalinowej wyrzucane są gorące pary insektycydu, które po ochłodzeniu w powietrzu kondensują i osiadają w postaci białej mgły na pow. roślin lub na owadach. Aerozole zimne wytwarzane są w specjalnych wytwornicach rotacyjnych lub samolotowych w strumieniu powietrza o dużej prędkości. Aerozole freonowe wytwarzane są za pomocą dyfuzorów (bombek aerozolowych), w których subst. aktywna rozpuszczona jest we freonie pod ciśnieniem. Po otworzeniu zaworu ciecz tworzy mgłę o średnicy kropel 50–20 mm. Rozpuszczalnik szybko odparowuje, a subst. aktywna osiada na chronionej pow. oraz ciele owadów. Aerozole freonowe stosowane są wyłącznie w pomieszczeniach zamkniętych (do zamgławiania szklarni, tuneli foliowych itp.), natomiast pozostałe mogą być stosowane na otwartych przestrzeniach. Zaletą aerozoli jest małe zużycie preparatu, bardzo dobre pokrycie pow. oraz duża trwałość osadu – wadą zaś zależność od pogody i znoszenie przez wiatr. Ob. w krajach wysoko rozwiniętych ogranicza się stosowanie aerozoli freonowych z powodu niszczącego wpływu freonu na atmosferę.

aficydy (ang. aphicides), w ochronie roślin, chem. środki mszycobójcze. Niektóre a. (np. pirymikarb) wywołują u mszyc produkcję feromonu alarmu i dyspersję (rozproszenie się), wskutek czego owady nie mogą zakazić roślin wirusami. Mszyce odporne na te a. nie reagują wydzielaniem feromonu. In. a. (np. deltametryna) nie indukują tworzenia feromonu alarmu, ale pobudzają mszyce do większej aktywności, przez co szybko się one zatruwają. Zob. też insektycydy.

afidologia (ang. aphidology), nauka o mszycach.

aflatoksyna (ang. aflatoxin), mikotoksyna o silnym działaniu mutagennym i rakotwórczym wytwarzana przez różne gat. grzybów z rodzaju Aspergillus podczas przechowywania artykułów spoż. i pasz w warunkach wysokiej wilg.

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR), instytucja rządowa, która powstała w 1994 r. w celu wspierania działań służących rozwojowi rolnictwa i obszarów wiejskich. Agencja zajmuje się wdrażaniem instrumentów współfinansowanych z budżetu UE oraz udziela pomocy ze środków krajowych. Zob. też Agencja Rynku Rolnego.

Agencja Rynku Rolnego (ARR), państwowa jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną, powstała w 1990 r. Od 2004 roku jest agencją płatniczą UE i działa zgodnie z prawodawstwem unijnym. Do podstawowych zadań ARR należy administrowanie w Polsce wybranymi mechanizmami Wspólnej Polityki Rolnej. Zob. też Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Agenda 21, najważniejszy z dokumentów przyjętych na konferencji „Szczyt Ziemi” w Rio de Janeiro w 1992 r., kreślący wizję stanu środowiska i ludzkości oraz wyznaczający zadania globalne w ochr. środ. na wiek XXI. A. 21 zwraca uwagę na wspólnotę losów ludzi i losu przyrody oraz na konieczności zachowania równowagi między rozwojem społ.-gosp. i ochr. środ.

agestochoria (ang. seed dispersal by vehicles, agestochory), rozprzestrzenianie się diaspor za pośrednictwem środków transportu.

agramid (ang. sulphur-coated urea), wolno działający nawóz azotowy (mocznik granulowany pokryty siarką) zawierający 30–33% N. Jego dobowa rozpuszczalność w wodzie wynosi poniżej 15%, tyg. – do 25% wag. Powłoczka siarkowa silnie spowalnia rozpuszczalność mocznika.

agregatowanie (ang. combining equipment), zestawianie narzędzi i maszyn uprawowych o jednakowej szer. roboczej w taki sposób, aby w jednym przejeździe wykonać kilka uprawek, np. kultywator z wałem strunowym i broną. A. ma na celu przyspieszenie uprawy i obniżenie jej kosztów.

agregaty glebowe (łac. aggregare gromadzić), gruzełki glebowe (ang. soil aggregates) – różnego kształtu i wielkości skupienia cząstek glebowych scementowanych subst. miner. lub org. A.g. tworzą strukturę gleby, a przez to kształtują właściwości fiz., chem. i biol. gleby. A.g. różnią się sposobem powstawania (naturalny lub w wyniku zabiegów agrot.), wielkością (mikroagregaty poniżej 0,25 mm, mezoagregaty 0,25–5,0 mm, makroagregaty 5–10 mm), kształtem oraz trwałością. Najbardziej korzystne właściwości fiz. mają gleby, w których dominują a. o średnicy 1–10 mm, a szczególnie 1–5 mm. Rola o dobrych właściwościach fiz. ma zróżnicowany skład agregatowy i zachowuje określony stosunek makro-, mezo- i mikroagregatów. Ogólny udział i wzajemny ilościowy stosunek poszczególnych frakcji a. warunkują wielkość porowatości aeracyjnej i kapilarnej, co z kolei określa stosunki wodno-powietrzne gleby. W celu scharakteryzowania jakości struktury gleby określa się jej skład agregatowy, przesiewając próbkę glebową na sucho na komplecie sit o otworach 10; 7; 5; 3; 1; 0,5; 0,25 mm, a następnie oblicza się wskaźnik zbrylenia roli, wskaźnik rozpylenia roli i wskaźnik strukturalności roli. Analiza składu agregatowego umożliwia obiektywną ocenę efektywności różnych zabiegów uprawowych. Z roln. punktu widzenia największe znaczenie ma trwałość a. g., tzn. ich odporność na niszczące działanie czynników mech., fizykochem. i biol. Ich trwałość uwarunkowana jest uziarnieniem, zaw. i właściwościami próchnicy, jonami wapnia i magnezu, lepiszczem (koloidami glebowymi), mikroorganizmami, mezofauną, warunkami wilg., procesami zamarzania i rozmarzania, przerastaniem korzeniami roślin, ich wydzielinami, a także oddziaływaniem zabiegów uprawowych i stosowaniem sztucznych subst. strukturotwórczych (np. Krylium). Zob. też sprawność roli.

agrobiocenoza, agrocenoza, biocenoza uprawna (ang. agroecosystem) – specyficzny typ biocenozy wytworzony na terenach użytkowanych rolniczo (pola, łąki, sady), charakteryzujący się z reguły znacznym uproszczeniem pod względem składu gatunkowego w porównaniu z biocenozą naturalną oraz osłabionymi możliwościami samoregulacji, z czego wynika podatność na choroby i inwazje szkodników. W obrębie pól uprawnych wyróżnia się a. ubogie i mniej lub bardziej bogate. Uprawy jednoroczne, np. ziemniaki, buraki, kukurydza, warzywa, są a. ubogimi. Na terenach zrejonizowanych tam, gdzie ta sama roślina częściej wchodzi na to samo pole, gdzie płod. jest ograniczony, fauna fitofagów i entomofagów jest bogatsza zarówno ilościowo, jak i jakościowo niż na polach, gdzie istnieje duży asortyment gat. uprawianych roślin. W porównaniu z jednorocznymi roślinami uprawnymi bogatszą fauną, a więc i biocenozą, charakteryzują się uprawy wieloletnie, jak łąki, wieloletnie rośliny motylkowate, chmielniki, sady i lasy. Pomimo wprowadzenia na pola jednogatunkowych zasiewów roślin uprawnych i stałego dążenia do wyeliminowania z nich chwastów, skład fitocenozy jest bardziej urozmaicony, niżby sobie tego życzył rolnik. Również skład zoocenozy jest poza jego kontrolą, bowiem sąsiadujące z polami pow. nie zagospodarowane rolniczo, jak miedze, przydroża, rowy, kępy zadrzewień czy pobliskie lasy wpływają na wzbogacenie i urozmaicenie składu a. Człowiek dąży do maksymalnego eksploatowania a., ale gł. trudność tkwi w tym, aby zachować optymalną produkcję i reprodukcję ich zasobów, aby plony były wyrównane i wierne z roku na rok. Należy więc tak modyfikować a., tak w nie ingerować przez odpowiednią organizację, mechanizację, chemizację, tak je przebudowywać, stosując odpowiednią strukturę zasiewów, płodozmian, zabiegi agrot., aby uzyskać wysokie wierne plonowanie roślin z zachowaniem równowagi a. Zob. też pratocenoza.

agrobiochemia (ang. agrobiochemistry), nauka z zakresu mechanizmów działania i racjonalnego stosowania środków chem. w rolnictwie (nawozy, ś.o.r.) oraz szeroko rozumianej ochr. środ. roln.

agrobiologia, biologia rolnicza (ang. agrobiology) – nauka o biol. podstawach uprawy i hodowli roślin oraz chowu i hod. zwierząt. Wiąże ona teoretyczne badania w dziedzinie biol. z ich praktycznym zastosowaniem w rolnictwie, w celu zwiększenia plonów roślin uprawnych i właściwości użytkowych zwierząt hod. A. zajmuje się m.in. aklimatyzacją roślin i zwierząt, tworzeniem nowych odm. roślin, uszlachetnianiem ras zwierząt hod. itp. W produkcji roślinnej a. bada m.in. czynniki decydujące o przechodzeniu roślin przez poszczególne stadia rozwojowe, aż do wydania nasion. Najważniejszym zadaniem a. jest określenie warunków umożliwiających najintensywniejszy przebieg fotosyntezy, warunkującej wysokie plonowanie roślin. Współczesna a. roślin roln. obejmuje: 1) badania procesów życiowych roślin roln. (biochemia, biofizyka, fizjologia roślin) biorących udział w kształtowaniu pożądanych cech, 2) techniki cytogenet. i molekularne umożliwiające identyfikację genów za nie odpowiedzialnych, 3) biotechnologię, której techniki pozwalają na manipulację cechami u roślin, 4) hodowlę roślin, która stosując metody biotechnologiczne i klasyczne tworzy nowe formy i odm. roślin charakteryzujące się pożądanymi cechami jakości plonu, wysoką produktywnością, odpornością na choroby i szkodniki oraz niekorzystne czynniki środowiska.

agrobiomasa (ang. agrobiomass), biomasa wytwarzana w gospodarstwach rolnych. Do a. zalicza się: 1) uprawy rolne – zboża, oleiste, paszowe, 2) uprawy energetyczne – wierzby, topole, trawy wieloletnie, 3) odpady z przetwórstwa mięsno-kostnego, 4) osady pościekowe z oczyszczalni.

agrobiometria (ang. agricultural probability and statistics), nauka zajmująca się wykorzystaniem metod statystycznych do opisu i analizy zagadnień roln. Problematyka a. dotyczy planowania i analizy doświadczeń, metod statystycznych w genetyce i hodowli, procesów stochastycznych i in. działań rachunku prawdopodobieństwa, statystyki mat. oraz teorii eksperymentu w naukach przyr.

agrobioróżnorodność (ang. agrobiodiversity), bioróżn. całego agroekosystemu, obejmującego rośliny uprawne oraz gat. im towarzyszące, zarówno rośliny jak i zwierzęta. A. obejmuje wszystkie elementy różnorodności biol. niezbędnej dla produkcji rolnej oraz wszystkie elementy różnorodności biol. tworzące wspólnie agroekosystem.

biologizacja rolnictwa (ang. applied biological science in agriculture), operowanie w rolnictwie gł. biol. czynnikami plonotwórczymi (komposty, obornik, biopreparaty, racjonalne płod., fitomelioracje, wysokoplenne odm. odporne na agrofagi, retencja azotu biol. z roślin motylkowatych) w celu wyprodukowania zdrowszej żywności i ochr. środ. Zob. też chemizacja rolnictwa, technizacja rolnictwa.

Efektywne Mikroorganizmy (ang. effective microorganisms (EM)), kompozycja kultur bakteryjnych, wprowadzana do ekosystemu w celu przyspieszenia jego biol. regeneracji, np. procesów próchnicotwórczych w glebie. Zalety E.M.: 1) ochrona zdrowia i dobrego samopoczucia ludzi mieszkających w sąsiedztwie obór, chlewni, 2) ochrona zdrowia i stworzenie sprzyjających warunków pracy hodowcom, 3) redukcja populacji insektów, 4) spadek ilości komórek somatycznych w mleku, 5) ochr. środ. zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem (redukcja emisji amoniaku i siarkowodoru), 6) brak wydzielania odorów w trakcie fermentacji, 7) możliwość dłuższego składowania, 8) wzbogacenie obornika i gnojowicy w pożyteczne mikroorganizmy, 9) likwidacja drobnoustrojów chorobotwórczych, 10) możliwość bezkonfliktowego wywozu obornika i gnojowicy na tereny położone blisko obszarów zamieszkałych, 11) przekształcenie składników zawartych w oborniku i gnojowicy do form łatwo przyswajalnych przez rośliny i nieszkodzących im, 12) łatwiejszy załadunek obornika i wypompowanie gnojowicy, 13) regeneracja zbiorników z gnojowicą (rozpuszczenie osadów i kamienia, pozbycie się robaków), 14) możliwość wykorzystania ww. nawozów w ogródku przydomowych bez obawy skażenia warzyw patogenną dla człowieka mikroflorą. Zob. też probiotechnologia.

hortiterapia (ang. horticultural therapy), leczenie za pomocą ogrodów. W h. wykorzystuje się pracę fiz. w terapii osobowości i resocjalizacji. Terapia ta, rozpowszechniona w Stanach Zjednoczonych i na zachodzie Europy, polega na urządzaniu ogrodów przystosowanych dla osób niepełnosprawnych psychiczne, które uczestniczą w uprawie i pielęgnowaniu roślin. Wpływa to pozytywnie na ich samopoczucie i proces rehabilitacji. Uczestnicząc w pracach ogrodowych i pozostając w kontakcie z przyrodą stają się pełnoprawnymi, współodpowiedzialnymi członkami wspólnoty opiekującej się ogrodem. Zob. też silwoterapia.

hortologia (ang. horticulture, hortology), nauka o hodowli i uprawie roślin sadowniczych, warzywnych i ozdobnych oraz projektowaniu, urządzaniu i pielęgnowaniu terenów zieleni.

ProBio Emy (gr. pro bíos dla życia + ang. effective microorganisms pożyteczne mikroorganizmy, ang. probiotics) – grupa naturalnych wyrobów na bazie odpowiednio dobranych kompozycji pożytecznych mikroorganizmów, specjalnie wyselekcjonowanych, niemodyfikowanych genetycznie szczepów drobnoustrojów, ich metabolitów, zawartych łącznie w fermentowanej mieszaninie z naturalnych składników. Wyroby te mogą wykazywać właściwości probiotyczne, przeciwutleniające, jak również bakterio- i fungistatyczne wobec patogenów i szczepów niepożądanych. Ich stosowanie nie wymaga karencji i prewencji. Zob. też Efektywne Mikroorganizmy.

probiotechnologia (gr. pro bíos dla życia + téchne sztuka, umiejętność, ang. probiotechnology) – sposób wytwarzania i stosowania niemodyfikowanych gen. kompozycji pożytecznych mikroorganizmów i ich metabolitów zawartych łącznie w fermentowanej mieszaninie z naturalnych składników. P. wzmacnia efektywność i bioasekurację w rolnictwie, w rewitalizacji i ochr. środ., jak również w gospodarstwie domowym i życiu człowieka, podnosząc jego zdrowotność. Zob. też ProBio Emy i Efektywne Mikroorganizmy.
 

Indeks haseł angielskich

Najczęściej popełniane błędy w tłumaczeniu terminów przyrodniczych