Wstęp

Dawniej główną funkcją międzyplonów była produkcja paszy dla zwierząt. Dziś uprawa międzyplonów, oprócz produkcji paszy, jest źródłem składników pokarmowych dla roślin (po przyoraniu biomasy lub pozostawieniu jej na powierzchni pola w postaci mulczu). Korzystne oddziaływanie międzyplonów w polowej produkcji roślinnej przejawia się w: zwiększaniu biologicznej aktywności i żyzności gleby, poprawianiu bilansu substancji organicznej w glebie, działaniu strukturotwórczym i wzbogacaniu gleby w azot (dzięki roślinom bobowatym), ograniczaniu wymywania azotanów z gleby w okresie jesienno-zimowym, ograniczaniu nasilenia agrofagów (znaczenie fitosanitarne), ochronie gleby przed erozją oraz niwelowaniu ujemnych skutków uproszczeń w płodozmianach (zwłaszcza zbożowych) i w stosowanych zabiegach uprawowych. Ponadto międzyplony zwiększają potencjał agroekosystemów do sekwestracji węgla oraz są jednym z elementów objętych dofinansowaniem z programów rolnośrodowiskowo-klimatycznych lub zazielenienia.

Uprawa międzyplonów promuje praktyki przyczyniające się do zrównoważonego gospodarowania gruntami w celu ochrony gleb, wód, klimatu oraz ochrony bioróżnorodności krajobrazu rolniczego.

Zalety międzyplonów należy rozpatrywać wielokierunkowo, chociażby dlatego, że inaczej na glebę oddziałują korzenie a inaczej części nadziemne. Korzenie silnie przerastając glebę konsolidują ją, wiążąc ze sobą jej najdrobniejsze frakcje. Natomiast liście i łodygi ochraniają powierzchnię gleby przed wiatrem i wodą ograniczając zjawisko erozji. Po obumarciu korzenie pozostawiają drobne kanaliki ułatwiające infiltrację wody w głąb gleby.

W gospodarce bezobornikowej międzyplony są jednym z nielicznych elementów mogących wprowadzić do gleby dodatkowe źródło materii organicznej. Wartość nawozowa udanych międzyplonów porównywana jest z wartością nawozową obornika. Wzbogacają one płodozmian i bioróżnorodność prowadzonych upraw. Z punktu widzenia ekologicznego takie działanie ma wiele korzyści dla środowiska: są także źródłem dodatkowego pożytku dla zapylaczy roślin i siedliskiem dla pożytecznych owadów (naturalnych wrogów szkodników upraw rolniczych).

Oddziaływanie międzyplonu na glebę jest uzależnione od ilości wprowadzanej biomasy, a co za tym idzie – węgla. Oprócz bujności roślin, wpływ na to ma wysiany gatunek rośliny – bezkonkurencyjne okazują się rośliny bobowate (motylkowate).

Kluczowe w uprawie międzyplonów jest stosowanie mieszanek. Im są bogatsze, tym ich działanie jest bardziej wielostronne. Przy doborze gatunków do mieszanek międzyplonowych należy uwzględnić takie czynniki, jak: rodzaj międzyplonu, jego przeznaczenie, termin siewu oraz rodzaj gleby.

Międzyplony znajdują szerokie zastosowanie w uproszczonych systemach uprawy, takich jak: uprawa konserwująca (conservation tillage), uprawa pasowa (strip-till), uprawa pasowa w żywy mulcz (green-till) czy uprawa zerowa (no-till).

Książka „Międzyplony w praktyce” jest bogato ilustrowana przykładami zastosowania międzyplonów w gospodarstwie rolnym. Autorzy szczegółowo omówili znaczenie międzyplonów, kładąc duży nacisk na ich rolę w ochronie gleby i środowiska. W zależności od kontekstu i zastosowania nazywają te rośliny jako: międzyplony, okrywa roślinna, zazielenienie, nawóz zielony, rośliny towarzyszące lub wsiewka. Przedstawili ich uprawę w różnych wariantach agrotechnicznych oraz sposoby niszczenia biomasy. Opisali też wiele gatunków roślin do uprawy międzyplonowej (43 gatunki) z podaniem informacji o ich wadach i zaletach, typie wzrostu i pokroju, budowie systemu korzeniowego, zachowaniu w mieszance, mrozoodporności, podatności na niszczenie i ilości wysiewu. Bardzo przydatnym rozdziałem jest propozycja mieszanek międzyplonowych, od tych najprostszych (2–3 gatunki) po bardzo złożone (nawet kilkanaście gatunków).

Niniejsze opracowanie „Międzyplony w praktyce” jest praktycznym poradnikiem dla rolników chcących wprowadzać w swoich gospodarstwach nowe technologie uprawy i dbających o środowisko naturalne.

Prof. dr hab. inż. Lesław Zimny

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu