Spis treści Skorowidz Poziom nadrzędny

Warunki użytkowania i rozpowszechniania oprogramowania

Program jako dzieło autorskie

Program komputerowy jest dziełem autorskim i przysługuje mu prawna ochrona z tego tytułu. Twórcy programu lub przejmującemu jego prawa właścicielowi (na ogół jest to firma lub organizacja) wolno ustalić zasady rozpowszechniania i użytkowania programu.

Korzystając z programu użytkownik godzi się na przestrzeganie warunków licencji. Naruszenie umowy licencyjnej jest naruszeniem prawa; w określonych sytuacjach nosi znamiona wykroczenia lub przestępstwa.

Niniejsza informacja przedstawia różne typowe warunki licencyjne, w kolejności od najbardziej restrykcyjnych do najbardziej swobodnych. Notatkę przygotowano na podstawie materiałów Fundacji Wolnego Oprogramowania (Free Software Foundation); tam też można znaleźć obszerniejsze omówienie wprowadzonych pojęć.

Typowe klasy licencji użytkowania

Z punktu widzenia celów producenta lub dystrybutora

Oprogramowanie komercyjne
Twórca i dystrybutor udostępniają oprogramowanie i serwis w celu osiągnięcia korzyści materialnej (po prostu z tego żyją). Producent udziela gwarancji na swoje produkty i usługi zgodnie z zasadami prawa handlowego.
Oprogramowanie niekomercyjne
Producent lub dystrybutor działa w celu innym, niż osiągnięcie zysku.
Komercyjne świadczenie usług technicznych i serwisowych (technical support)
Działalność komercyjna nie musi dotyczyć prawa do użytkowania programów. Zdarzają się sytuacje, kiedy umowa licencyjna obejmuje świadczenie usług: serwisowych, szkoleniowych, udzielania gwarancji, związanych z oprogramowaniem niekomercyjnym.

Z punktu widzenia rodzajów ograniczeń

Oprogramowanie prawnie zastrzeżone

Producent formułuje warunki, których spełnienie jest konieczne dla użytkowania i rozpowszechniania oprogramowania. Kod źródłowy programu podlega ochronie jako własność producenta (na ogół jest niedostępny).

Prawo do użytkowania kopii wykonywalnej ograniczone w czasie
Licencja na okres zamknięty. Może przyjąć formę wypożyczenia kopii wersji wykonywalnej do realizacji określonego celu.
Prawo do użytkowania kopii wykonywalnej
Najczęściej spotykane warunki licencyjne obejmują prawo do uruchamiania wersji wykonywalnej programu. Nie wolno go przekazywać innym użytkownikom ani powielać w nieograniczonej liczbie kopii. Najczęściej licencja zezwala na zainstalowanie i wykonywanie programu na ustalonej z góry liczbie stanowisk. Zapis cyfrowy kodu programu pozostaje własnością producenta, nie wolno go modyfikować ani analizować.
Prawo do użytkowania oprogramowania będącego wyposażeniem określonego sprzętu
Licencja taka, zwana OEM (Original Equipment Manufacturer), dotyczy sytuacji, kiedy oprogramowanie jest zakupione razem ze sprzętem, i zezwala wykorzystywać je jedynie z tym sprzętem. Na przykład wytwórca systemu operacyjnego może mieć specjalną ofertę cenową, pozwalającą na użytkowanie danej kopii systemu na jednym określonym komputerze, na którym ten system zainstalowano fabrycznie. Producent oprogramowania graficznego może udzielić licencji na swój produkt na korzystnych warunkach cenowych komuś, kto zakupi dany model skanera czy drukarki. Oprogramowanie to może być zainstalowane i użytkowane jedynie na stacji roboczej, do której ten konkretny sprzęt jest podłączony.
Abonament na określony czas
Rozwiązanie stosowane w odniesieniu do oprogramowania, które bardzo szybko się rozwija lub dezaktualizuje (np. programy informacyjne lub antywirusowe). Umowa obejmuje prawo do użytkowania i otrzymywania aktualizacji. Po upłynięciu czasu umowy z oprogramowania wolno co prawda korzystać, ale na ogół staje się ono bezwartościowe.
Oferty ograniczone
Warunki szczególne (np. zniżki opłat licencyjnych) dla określonych grup użytkowników i warunków użytkowania, np. licencja akademicka, studencka, dydaktyczna, licencja dla użytku prywatnego itp.
Współpraca autorska
W ośrodkach akademickich przyjęte jest udostępnianie wykonywalnej wersji specjalistycznego autorskiego oprogramowania współpracownikom w ramach realizacji pewnych projektów. Forma ta przyjmuje czasem postać wzajemnej wymiany oprogramowania lub wymiany „oprogramowanie za dane”.
Prawo do użytkowania kodu źródłowego
Użytkownik otrzymuje kod źródłowy, który wolno mu kompilować i modyfikować na swoje potrzeby, nie wolno jednak go rozpowszechniać. Stosowane w przypadku specjalistycznego oprogramowania użytkowanego na wielu niezgodnych ze sobą platformach sprzętowych.
Wersja testowa
Użytkowanie oprogramowania w wersji próbnej na szczególnych zasadach (np. za darmo, ze zniżką lub z obietnicą zniżki na wersję ostateczną), w zamian za informacje o dostrzeżonych usterkach. Kopia posiadana przez użytkownika ma zazwyczaj określony termin, po którym nie będzie się dało jej uruchomić.
Shareware
Program można otrzymać, rozpowszechniać i testować bez opłat. Płaci się za użytkowanie, zazwyczaj po okresie próbnym.
Oprogramowanie niezastrzeżone

Producent ani dystrybutor nie roszczą sobie wyłącznych praw do oprogramowania; nabywca programu przejmuje te same prawa.

Oprogramowanie wolne od opłat użytkowania (freeware)
Wolno posiadać, użytkować, rozpowszechniać wersję wykonywalną. Wersja źródłowa na ogół jest niedostępna.
Oprogramowanie półwolne (semifree software)
Każdy użytkownik może legalnie i bezpłatnie posiadać, użytkować, modyfikować kod źródłowy oprogramowania, ale nie może go rozpowszechniać ani używać do celów zarobkowych. Użytkowanie komercyjne jest wtedy regulowane odrębną licencją.
Oprogramowanie o jawnym kodzie źródłowym (open source)

Licencja obejmuje prawa do rozpowszechniania kodu źródłowego. Prawa do jego modyfikacji mogą być ograniczone.

Ujawnienie kodu źródłowego jest jedynym sposobem udowodnienia wszystkim zainteresowanym, że oprogramowanie poprawnie realizuje postawione przed nim zadania. Nie znaczy to, że programy open source są skuteczniejsze od programów z niejawnym kodem źródłowym: te drugie mogą być poprawne i skuteczne, tyle że nie da się tego publicznie udowodnić.

Ujawnienie kodu źródłowego nie jest samo w sobie gwarancją jakości. Wśród programów open source zdarzają się programy bliskie doskonałości, bywają też programy raczej mierne. To samo da się powiedzieć o oprogramowaniu zamkniętym. Tym niemniej upublicznienie kodu stwarza możliwość jego analizy przez szerokie rzesze zainteresowanych programistów, co sprzyja skutecznemu usuwaniu wad.

Wolne oprogramowanie (free software)
Licencja obejmuje prawa użytkowników do swobodnego uruchamiania, kopiowania, rozpowszechniania, analizowania, modyfikowania i ulepszania programów. Może nakładać obowiązek udokumentowania wprowadzonych zmian i zakazywać usuwania zastanej dokumentacji. Nie ma żadnych ograniczeń co do pobierania opłat za wymienione czynności.
Licencja typu Copyleft

Licencje typu Copyleft chronią oprogramowanie przed zmianami warunków użytkowania, które w jakikolwiek sposób ograniczałyby dalsze rozpowszechnianie na zasadzie free software.

Free Software Foundation rozpowszechnia oprogramowanie na warunkach Ogólnej Licencji Publicznej GNU (GNU is Not Unix) — istnieje jej (nieoficjalny) przekład polski.

Licencja typu BSD

Licencja typu BSD (Berkeley System Distribution) została opracowana dla wolnego oprogramowania tworzonego na Uniwersytecie Berkeley. Pozwala ona na modyfikację oprogramowania, na dystrybucję zmodyfikowanych wersji oraz na włączanie ich do nowych projektów, także o charakterze zamkniętym. Licencja BSD nakłada obowiązek powołania się na autorstwo wykorzystanego kodu źródłowego i na tekst licencji oraz zaznaczenia miejsc, w których oryginalny kod źródłowy został zmodyfikowany.

Istnieje (nieoficjalny) przekład polski tekstu licencji BSD.

Licencja publiczna Unii Europejskiej EUPL
...
Oprogramowanie będące własnością publiczną (public domain)
W licencji tego typu autor zrzeka się wszelkich praw rzeczowych związanych z autorstwem oprogramowania i udostępnia jego kod źródłowy. Zazwyczaj natomiast zachowane są ograniczenia mające na celu ochronę praw do własności intelektualnej, takie jak: zakaz rozpowszechniania zmodyfikowanego programu pod oryginalną nazwą czy też zakaz usuwania metryczki z podpisem autora. Kod źródłowy public domain można dowolnie modyfikować, kopiować i umieszczać w nowo powstających programach.
© Copyright 2004–2007, 2009, 2012 by Jan Jełowicki, Katedra Matematyki Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
janj@aqua.ar.wroc.pl
http://karnet.up.wroc.pl/~jasj