SKAŁY PIROKLASTYCZNE
- Skały piroklastyczne są grupą przejściową pomiędzy skałami wulkanicznymi a osadowymi -
- okruchowymi. Powstają one na skutek sedymentacji materiału okruchowego, genetycznie związanego z działalnością wulkanów. Cechą charakterystyczną skał piroklastycznych jest na ogół zła selekcja składników pod względem ich wielkości oraz składu litologiczno-mineralogicznego. Obok okruchów pochodzenia czysto wulkanicznego w ich skład wchodzić mogą ziarna i okruchy skał pokruszonych przy wybuchach wulkanu
, oraz składniki dołączone do materiału wulkanicznego w procesie sedymentacji. W zależności od frakcji materiał okruchowy dziali się na:
bloki, będące kanciastymi fragmentami zakrzepłej lawy o rozmiarach od kilkunastu centymetrów do kilku metrów (czasem nawet więcej),
bomby wulkaniczne, będące fragmentami zakrzepłej lawy o średnicy od kilku do kilkunastu centymetrów, o charakterystycznym wrzecionowatym kształcie. Powstają one na skutek zakrzepnięcia w locie fragmentów lawy wprawionych w ruch wirowy,
lapille, będące fragmentami lawy, których wielkość mieści się pomiędzy rozmiarem ziarna grochu a orzecha włoskiego,
popiół wulkaniczny, czyli najdrobniejsze frakcje pyłowe wyrzucane do atmosfery siłą eksplozji wulkanicznych i mogące tam przez jakiś czas pozostawać w stanie zwieszonym. Przenoszone prądami powietrza mają zdolność do osadzania się na dużych obszarach, w znacznej odległości od pierwotnego źródła emisji.
Ważniejsze typy skał piroklastycznych , utworzone z omówionych składników zostały omówione poniżej.
BREKCJE WULKANICZNE
Brekcje wulkaniczne zbudowane są z ostrokrawędzistych fragmentów skał wulkanicznych i innych, pokruszonych w czasie wybuchu wulkanu. Fragmenty te spojone są lawą lub popiołem wulkanicznym. Brekcje wulkaniczne odznaczają się wyjątkowo złą selekcją i bezładną teksturą. Zasięg ich jest ograniczony. W Polsce skały tego typu obserwować można w niektórych odsłonięciach skał wulkanicznych w okolicach Krzeszowic i w Sudetach.
TUFY
Tufy są skałami zwięzłymi, składającymi się z popiołów wulkanicznych z domieszkami frakcji grubszych - lapilli i bomb wulkanicznych. Na ogół wykazują one złą selekcję i brak warstwowania. Ich charakterystyczną cechą jest duża porowatość i związany z nią niewielki ciężar. Tufom nadaje się nazwy wynikające z ich składu litologicznego, np. tufy andezytowe, bazaltowe, trachitowe itp. W Polsce tufy znane są na obszarach, gdzie występują skały wulkaniczne. Tuf filipowicki wieku permskiego występuje w okolicach Krzeszowic, m.in. w Filipowicach, od których wywodzi się jego nazwa. Jest on skałą o barwie różowej z jasnymi plamami, silnie porowatą, z charakterystycznymi bezładnie ułożonymi kryształami automorficznymi biotytu. W stanie świeżym tuf filipowicki jest miękki, po wyschnięciu staje się twardy i dość kruchy. W Sudetach występują tufy o składzie zbliżonym do tufu filipowickiego (szczególnie dużo jest ich w utworach czerwonego spągowca) oraz ciemno zabarwione tufy bazaltowe.
TUFITY
Tufity są skałami piroklastycznymi osadzanymi w środowisku wodnym, często transportowanymi. Na skutek takiej genezy wykazywać mogą pewien stopień selekcji, uziarnienie frakcjonalne, a także warstwowanie. Tufity mogą zawierać, obok składników wulkanicznych, także domieszki materiału okruchowego, który wykazuje wyższy stopień obtoczenia. Na terenie Polski warstewki tufitów spotyka się w skałach różnego wieku, m.in. w Górach Świętokrzyskich i we fliszu karpackim.
Powrót do strony głównej