OSADOWE SKAŁY OKRUCHOWE

Do skał okruchowych, czyli klastycznych należą te, w których składzie przeważa
materiał allogeniczny, tzn. powstały w wyniku wietrzenia (rozdrobnienia) starszych skał. Nagromadzanie w ten sposób materiału, złożonego z okruchów, odłamków skalnych i ziarn, prowadzi do powstania skały okruchowej luźnej.
W wyniku diagenezy dochodzi do cementacji materiału klastycznego i powstają skały
okruchowe zwięzłe (scementowane), składające się z okruchów, ziarn mineralnych oraz spoiwa (lepiszcza), czyli substancji wiążącej. Spoiwo może mieć charakter:

  1. spoiwa właściwego, strąconego chemicznie w przestrzeniach międzyziarnowych,
  2. spoiwa detrytycznego, w postaci tzw. masy wypełniającej, złożonej z drobnoziarnistego materiału okruchowego,
  3. spoiwa chemiczno-detrytycznego, gdy w spoiwie chemicznym znajduje się pewna ilość detrytycznego materiału, określanego jako matriks.
W zależności od składu chemicznego wyróżnia się następujące rodzaje lepiszcza:

Rodzaj substancji wiążącej materiał okruchowy ma bardzo istotne znaczenie dla wartości
glebotwórczej skały. Najkorzystniejsze cechy nadają skałom lepiszcza węglanowe, margliste i ilaste. Spoiwo krzemionkowe natomiast przyczynia się do wzrostu odporności skał na wietrzenie, a powstające z nich gleby są płytkie i ubogie w składniki pokarmowe dla roślin.
O wartości glebotwórczej skał okruchowych decyduje również skład mineralny okruchów
budujących skałę - im bardziej jest on urozmaicony, tym zwietrzeliny skał bogatsze są w składniki pokarmowe dla roślin.

Przy określaniu struktury skał okruchowych bierze się pod uwagę następujące kryteria:

  1. Rozmiary ziarn, na podstawie których wyróżnia się następujące typy struktur:
  2. Stopień obtoczenia, czyli stopień zaokrąglenia pierwotnie kanciastego materiału okruchowego (obtoczenie następuje podczas wzajemnego ocierania się ziarn podczas transportu i jest wypadkową długości transportu i odporności ziarn na ścieranie). Wyróżniamy tu następujące typy ziarn:
    • kanciaste,
    • słabo obtoczone,
    • obtoczone,
    • dobrze obtoczone,
  3. Stopień selekcji (wysortowania). Mówimy tu o strukturach:
    • dobrze wyselekcjonowanych, czyli równoziarnistych - gdy skała składa się z okruchów lub ziarn o podobnych rozmiarach,
    • źle wyselekcjonowanych, czyli różnoziarnistych - gdy w skład skały wchodzą różne frakcje materiału okruchowego.
  4. Charakter powierzchni, świadczący o środowisku powstawania skał. Wyodrębnić można następujące rodzaje powierzchni:

Tekstury skał okruchowych mogą być, podobnie jak w innych grupach skał, kierunkowe
(równoległe) bądź bezładne. Biorąc pod uwagę stopień wypełnienia wyróżnia się tekstury zbite i porowate. Cechy takie jak zbitość i porowatość związane są ze stopniem wysortowania ziarn, ich kształtem i ułożeniem względem siebie, a także, w przypadku skał scementowanych z ilością i rodzajem substancji wiążącej. Nazwy skał okruchowych tworzy się w zależności od:
W pełnej nazwie skały nazwę spoiwa podaje się na pierwszym miejscu, np. wapnisty
piaskowiec kwarcowy, tj. piaskowiec składający się z ziaren kwarcu spojonych węglanem wapnia (kalcytem)
Skały okruchowe usystematyzowane są w grupy uwzględniające rozmiary i kształt ziarn
oraz ich skład mineralny. Należą tu zarówno skały luźne, jak i scementowane oraz grupa skał piroklastycznych, stanowiących ogniwo pośrednie pomiędzy skałami magmowymi i osadowymi. Wyróżniamy następujące grupy skał okruchowych:

  1. skały piroklastyczne
  2. skały grubookruchowe (psefity)
  3. skały średniookruchowe (psamity)
  4. skały drobnookruchowe (aleuryty)
  5. skały bardzo drobnoziarniste (pelity)
  6. skały okruchowo-pelitowe

Powrót do strony głównej