TRANSPORT PRODUKTÓW WIETRZENIA

Produkty wietrzenia mogą pozostawać na miejscu, tworząc tzw. osady rezydualne,
najczęściej jednak są transportowane na różne odległości przez czynniki takie jak wiatr, woda, lodowiec czy siła ciężkości. Czynniki te wpływają na zróżnicowanie skał okruchowych luźnych pod względem stopnia wysortowania, obtoczenia, charakteru powierzchni i warstwowania.

  1. Wiatr. Działanie wiatru może mieć charakter niszczący, transportujący i akumulacyjny. Utwory powstające przy udziale wiatru określane są jako eoliczne, a ich charakterystyczną cechą jest bardzo dobre wysortowanie okruchów. Wynika ono z faktu, że wiatr przemieszcza jedynie drobne okruchy, których średnica nie przekracza 2 mm. Do utworów eolicznych zaliczane są piaski wydmowe oraz lessy, których powstanie związane jest z okresem lodowcowym. Wytworzyły się one w wyniku nagromadzenia pyłów wywiewanych z obszarów morenowych i fluwioglacjalnych przez stałe wiatry wiejące od lodowca.
  2. Woda. Powierzchniowe wody płynące transportują materiał wietrzeniowy do tzw. bazy erozyjnej (morza lub jeziora) w postaci roztworów właściwych, koloidalnych lub w postaci zawiesiny. Materiał grubszy przemieszczany jest w dół biegu rzek przez toczenie, wleczenie lub przesuwanie ruchem skokowym. Przesuwane ziarna i odłamki skalne zderzają się, co powoduje ich ścieranie i kruszenie. Jednocześnie następuje segregacja cząstek o różnych wymiarach i ługowanie związków łatwiej rozpuszczalnych. W tak powstających utworach pozostają jedynie najodporniejsze na wietrzenie minerały, które są jednocześnie najmniej wartościowe z glebotwórczego punktu widzenia (np. kwarc). Gdy zmniejsza się siła nośna rzeki lub gdy zawiera ona więcej materiału niż może unieść, następuje jego osadzanie. Powstałe w ten sposób utwory nazywane są aluwiami.
  3. Lodowiec. Posuwający się po podłożu skalnym lodowiec odrywa od niego zwietrzelinę i okruchy skalne, które są bezładnie mieszane i osadzane w postaci utworów zwałowych. Transport lodowcowy nie powoduje obtaczania poszczególnych okruchów i dlatego najczęściej obok starszych, wcześniej obtoczonych ziarn występują okruchy ostrokrawędziste. W wyniku cofania się lodowca wypływające z niego wody powodują osadzanie utworów nazywanych wodno-lodowcowymi lub fluwioglacjalnymi. Do najczęściej spotykanych utworów tego typu należą sandry, złożone z piasków osadzanych na przedpolu lodowca. Tworzą one rozległe, wachlarzowato rozprzestrzenione pola, zajmujące znaczne powierzchnie, co czyni je ważnymi skałami macierzystymi gleb. Z działalnością lodowca związane jest także formowanie ogromnych jezior zastoiskowych, które stopniowo wypełniają się osadami, głównie ilastymi. Utwory powstałe w wyniku działalności lodowców odgrywają bardzo istotną rolę jako skały macierzyste gleb. Większość obecnie występujących w Polsce osadów powierzchniowych związana jest bowiem właśnie z aktywnością lądolodu, który w plejstocenie (ok. 1,8 mln lat temu) wkroczył na znaczne obszary półkuli północnej, aby wycofać się dopiero ok. 10 tysięcy lat temu.
  4. Siły ciężkości. Na obszarach górskich odłamki skalne i gruz zwietrzelinowy spadają po stromych stokach i gromadzą się u podnóży w postaci stożków nasypowych. Powstałe w ten sposób utwory noszą nazwę piargów. Zachodzą tu również intensywne procesy zmywu, prowadzące do powstania u podnóży stoków tzw. utworów deluwialnych. Wykazują one warstwowanie, lecz są słabiej wysortowane niż utwory aluwialne, a ich ziarna charakteryzują się ostrymi krawędziami.

Powrót do strony głównej