WłAŚCIWOŚCI MAKROSKOPOWE MINERAŁÓW

Większość występujących w przyrodzie minerałów tworzy ciała krystaliczne o
uporządkowanej budowie wewnętrznej. Budujące je atomy usytuowane są względem siebie w ściśle określonym położeniu, tworząc sieć przestrzenną. W zależności od występujących elementów symetrii wyróżnia się następujące układy krystalograficzne :

  1. trójskośny
  2. jednoskośny
  3. trygonalny i heksagonalny
  4. rombowy
  5. tetragonalny
  6. regularny

Kryształy posiadają określony kształt, nazywany pokrojem. Wyróżnia się następujące
pokroje kryształów:

Do wytworzenia dobrze wykształconych, dużych kryształów dochodzi w przyrodzie
rzadko. Najczęściej mają one postać kryształów wrosłych, tzn. obrośniętych ze wszystkich stron przez inne kryształy. Kryształy dobrze wykształcone spotyka się też w postaci kryształów narosłych, np. na powierzchni szczelin, pęcherzy i innych wolnych przestrzeni w skałach. Najczęściej jednak minerały o budowie krystalicznej tworzą ciała drobnokrystaliczne, w postaci form zbitych, ziarnistych, naciekowych (stalaktyty, stalagmity), konkrecji itp.
Minerały bezpostaciowe (o nieuporządkowanej budowie) nie tworzą kryształów, lecz
występują w formie skupień, jako żele mineralne (np. opal) lub szkliwa wulkaniczne, powstające na skutek gwałtownego ochłodzenia magmy.
Dokładną metodą badania minerałów jest analiza mikroskopowa, w której pod
mikroskopem polaryzacyjnym określa się ich właściwości optyczne. Przy rozpoznawaniu minerałów stosuje się ponadto analizy i badania chemiczne, rentgenograficzne, derywatograficzne (różnicowa analiza termiczna), mikroskopię elektronową i skaningową oraz wiele innych.
Wiele minerałów można dokładnie zidentyfikować na podstawie zespołu
charakterystycznych właściwości makroskopowych, takich jak:

  1. Barwa. Zależy ona od rodzaju i charakteru ułożenia atomów w przestrzeni, które wpływają na pochłanianie i odbijanie promieni świetlnych. Wyróżnia się minerały:
    • barwne, o niezmiennej, charakterystycznej barwie,
    • zabarwione, o barwie pochodzącej od domieszek innych substancji,
    • bezbarwne.

  2. Rysa. Jest ona barwą sproszkowanego materiału. Bada się ją pocierając minerałem o niepolerowaną płytkę porcelanową. Minerały barwne dają rysę barwną, zaś bezbarwne i zabarwione mają zawsze rysę białą.
  3. Przezroczystość. Określa ona zdolność minerałów do przepuszczania promieni świetlnych. Wyróżnia się minerały:
    • przezroczyste (np. kwarc),
    • przeświecające (np. chalcedon),
    • nieprzezroczyste (większość minerałów).
    Minerały przezroczyste często zatracają tę cechę na skutek obecności drobnych próżni, banieczek gazów i spękań.

  4. Połysk. Jest to cecha powierzchni minerału (jego ścian bądź powierzchni powstałych po jego rozbiciu), określająca sposób w jaki odbija ona promienie świetlne. Wyróżnia się następujące rodzaje połysku:
    • metaliczny: właściwy i półmetaliczny,
    • niemetaliczny: diamentowy, szklisty, tłusty, perłowy, jedwabisty i matowy.

  5. Łupliwość. Jest to zdolność minerałów do pękania pod wpływem uderzenia bądź nacisku na części ograniczone powierzchniami płaskimi. Łupliwość nie występuje u minerałów bezpostaciowych i u niektórych minerałów krystalicznych. Minerały mogą wykazywać łupliwość w jednym lub w kilku kierunkach. Kierunki te są w danym krysztale zawsze takie same, niezależnie od kierunku przyłożenia siły, np. uderzenia. W zależności od łatwości pękania minerału oraz stopnia prawidłowości powierzchni, łupliwość dzielimy na:
    • doskonałą
    • bardzo dobrą
    • wyraźną
    • niewyraźną (słabą)

  6. Przełam. Cecha ta mówi nam o braku łupliwości. Minerał wykazujący przełam, pęka wzdłuż powierzchni zupełnie przypadkowych, jak np. kwarc. Ze względu na kształt tych powierzchni wyróżnia się następujące typy przełamów:
    • równy (powierzchnie zbliżone do płaskich),
    • nierówny: muszlowy (przypominający kształtem powierzchnię muszli), haczykowaty, zadziorowaty i inne.
    Niektóre minerały pod wpływem uderzenia pękają wzdłuż słabo zaznaczających się, niezbyt równych powierzchni, które nie przecinają całego kryształu. Cecha ta określana jest jako oddzielność. Posiadają ją np. niektóre granaty.

  7. Twardość. Jest to opór jaki stawia minerał przy próbie zarysowania go ostrym narzędziem. Próbę wykonuje się swobodnie pociągając ostrzem po powierzchni minerału, bez stosowania silnego punktowego nacisku, powodującego jej kruszenie bądź miażdżenie. Twardość minerałów określa się porównując ją do twardości minerałów wzorcowych, tworzących skalę Mohsa. Jest to zestaw 10 minerałów ułożonych kolejno od najmniej do najbardziej twardego:
      1. talk Mg3[(OH)2Si4O10]
      2. gips CaSO4 . 2H2O
      3. kalcyt CaCO3
      4. fluoryt CaF2
      1. apatyt Ca5F(PO4)3
      2. ortoklaz K[AlSi3O8]
      3. kwarc SiO2
      4. topaz Al2F2SiO4
      5. korund Al2O3
      6. diament C
    Skala twardości Mohsa podaje tylko następstwo twardości, a więc szereg minerałów rysujących kolejno wszystkie poprzednie. W praktyce cała skala Mohsa jest rzadko stosowana, a twardość określa się pośrednio. Minerały o twardości 1 i 2 dają się łatwo zarysować paznokciem, o twardości 1 do 4 - gwoździem żelaznym, o twardości do 5 - ostrzem stalowym. Minerały o twardości 7 i większej są zdolne zarysować szkło. Twardość jest cechą charakterystyczną i stałą dla danego minerału. W wypadku wielu kryształów mieszanych, zwłaszcza glinokrzemianowych, może się ona zmieniać w pewnych, ściśle określonych dla danego minerału granicach. Istnieją też minerały, w których twardość jest cechą kierunkową, np. dysten. Twardość określamy badając minerał w stanie świeżym, nie zmienionym w wyniku późniejszych procesów, np. wietrzeniowych. Minerały zwietrzałe mają na ogół twardość niższą.

  8. Gęstość właściwa. W przypadku niektórych minerałów stanowi doskonałą cechę rozpoznawczą (np. barytu - 4,5 g . cm-1, galeny - 7,58 g . cm-1). Większość minerałów skałotwórczych ma jednak gęstość rzędu 2,5 - 3,5 g . cm-1. Cecha ta zatem w badaniach terenowych nie ma zatem praktycznego znaczenia.
  9. Inne cechy. W przypadku niektórych minerałów w badaniach makroskopowych wykorzystywane są inne charakterystyczne cechy. Należą do nich
    • kruchość (np. turmalin)
    • sprężystość (np. muskowit)
    • giętkość (np. gips)
    • kowalność (np. srebro rodzime)
    • smak (np. halit)
    • magnetyzm (np. magnetyt)


    Powrót do strony głównej