OSADOWE SKAŁY OKRUCHOWE
- Do skał okruchowych, czyli klastycznych należą te, w których składzie przeważa
- materiał allogeniczny, tzn. powstały w wyniku wietrzenia (rozdrobnienia) starszych skał. Nagromadz
anie w ten sposób materiału, złożonego z okruchów, odłamków skalnych i ziarn, prowadzi do powstania skały okruchowej luźnej. W wyniku diagenezy dochodzi do cementacji materiału klastycznego i powstają skały okruchowe zwięzłe (scementowane), składające się z okruchów, ziarn mineralnych oraz spoiwa (lepiszcza), czyli substancji wiążącej. Spoiwo może mieć charakter:
spoiwa właściwego, strąconego chemicznie w przestrzeniach międzyziarnowych,
spoiwa detrytycznego, w postaci tzw. masy wypełniającej, złożonej z drobnoziarnistego materiału okruchowego,
spoiwa chemiczno-detrytycznego, gdy w spoiwie chemicznym znajduje się pewna ilość detrytycznego materiału, określanego jako matriks.
W zależności od składu chemicznego wyróżnia się następujące rodzaje lepiszcza:
- wapniste
- złożone z kalcytu, o jasnej barwie, burzące z 10% kwasem solnym na zimno,
- margliste
- złożone z kalcytu i minerałów ilastych, o jasnej lub szarej barwie, burzące z kwasem solnym i pozostawiające osad po wyburzeniu,
- dolomityczne
- złożone z dolomitu, o jasnej barwie, burzące z kwasem solnym na gorąco lub po sproszkowaniu,
- żelaziste
- złożone z tlenków i wodorotlenków żelaza, o charakterystycznym czerwonym lub brunatnym zabarwieniu,
- krzemionkowe
- złożone z chalcedonu lub opalu, o jasnej barwie, dużej zwięzłości, często również o szklistym połysku,
- ilaste
- złożone z minerałów ilastych, o małej zwięzłości,
- glaukonitowe
- złożone z glaukonitu, o charakterystycznej zielonej barwie.
Rodzaj substancji wiążącej materiał okruchowy ma bardzo istotne znaczenie dla wartości glebotwórczej skały. Najkorzystniejsze cechy nadają skałom lepiszcza węglanowe, margliste i ilaste. Spoiwo krzemionkowe natomiast przyczynia się do wzrostu odporności skał na wietrzenie, a powstające z nich gleby są płytkie i ubogie w składniki pokarmowe dla roślin. O wartości glebotwórczej skał okruchowych decyduje również skład mineralny okruchów budujących skałę - im bardziej jest on urozmaicony, tym zwietrzeliny skał bogatsze są w składniki pokarmowe dla roślin. Przy określaniu struktury skał okruchowych bierze się pod uwagę następujące kryteria:
- Rozmiary ziarn
, na podstawie których wyróżnia się następujące typy struktur:
- S
topień obtoczenia, czyli stopień zaokrąglenia pierwotnie kanciastego materiału okruchowego (obtoczenie następuje podczas wzajemnego ocierania się ziarn podczas transportu i jest wypadkową długości transportu i odporności ziarn na ścieranie). Wyróżniamy tu następujące typy ziarn:
- kanciaste
,
- słabo obtoczone,
- obtoczone,
- dobrze obtoczone,
- S
topień selekcji (wysortowania). Mówimy tu o strukturach:
- dobrze wyselekcjonowanych
, czyli równoziarnistych - gdy skała składa się z okruchów lub ziarn o podobnych rozmiarach,
- ź
le wyselekcjonowanych, czyli różnoziarnistych - gdy w skład skały wchodzą różne frakcje materiału okruchowego.
- Charakter powierzchni
, świadczący o środowisku powstawania skał. Wyodrębnić można następujące rodzaje powierzchni:
Tekstury skał okruchowych mogą być, podobnie jak w innych grupach skał, kierunkowe (równoległe) bądź bezładne. Biorąc pod uwagę stopień wypełnienia wyróżnia się tekstury zbite i porowate. Cechy takie jak zbitość i porowatość związane są ze stopniem wysortowania ziarn, ich kształtem i ułożeniem względem siebie, a także, w przypadku skał scementowanych z ilością i rodzajem substancji wiążącej. Nazwy skał okruchowych tworzy się w zależności od:
struktury, np. piaski, piaskowce,
rodzaju okruchów, których nazwy tworzy się od nazw skał bądź minerału, z którego są zbudowane, z dodatkiem końcówki -owy, -enny (np. piaskowiec kwarcowy, gezy wapienne),
rodzaju lepiszcza, przez dodanie końcówki -asty, -isty, -iczny (np. ilasty, marglisty, dolomityczny),
W pełnej nazwie skały nazwę spoiwa podaje się na pierwszym miejscu, np. wapnisty piaskowiec kwarcowy, tj. piaskowiec składający się z ziaren kwarcu spojonych węglanem wapnia (kalcytem)
Skały okruchowe usystematyzowane są w grupy uwzględniające rozmiary i kształt ziarn oraz ich skład mineralny. Należą tu zarówno skały luźne, jak i scementowane oraz grupa skał piroklastycznych, stanowiących ogniwo pośrednie pomiędzy skałami magmowymi i osadowymi. Wyróżniamy następujące grupy skał okruchowych:
skały piroklastyczne
skały grubookruchowe (psefity)
skały średniookruchowe (psamity)
skały drobnookruchowe (aleuryty)
skały bardzo drobnoziarniste (pelity)
skały okruchowo-pelitowe
Powrót do strony głównej