SEDYMENTACJA

Sedymentacja jest procesem osadzania się (depozycji) materiału w określonym środowisku
sedymentacyjnym. W wodach płynących (rzekach) sedymentacja rozpoczyna się tam, gdzie zmniejsza się siła nośna rzeki lub tam, gdzie nagromadziło się więcej materiału niż rzeka może unieść. Podobnie, sedymentacja wietrzna (eoliczna) ma miejsce tam, gdzie spada siła nośna wiatru, najczęściej po stronie zawietrznej pasma górskiego. Sedymentacja lodowcowa rozpoczyna się wraz z zatrzymaniem się i cofaniem czoła lodowca. W jeziorach i morzach sedymentacja przebiega najczęściej spokojnie, poprzez grawitacyjne opadanie zawieszonych okruchów i resztek organicznych lub też poprzez gromadzenie się na dnie substancji mineralnych wytrącanych z roztworu wodnego.
Istnieją trzy główne typy środowisk sedymentacyjnych:

  1. Środowisko morskie to główny obszar sedymentacji osadów zarówno współczesnych, jak i powstałych w przeszłości geologicznej. Morza są ostatnim etapem depozycji osadów powstałych na lądzie i w środowiskach przejściowych. W nich właśnie utworzyła się większość skał osadowych skorupy ziemskiej. W środowisku morskim powstają różnorodne osady, których charakter w dużym stopniu zależy od głębokości i odległości od brzegu, a także od morfologii dna i ukształtowania wybrzeża morskiego. Wyróżnia się cztery główne typy osadów morskich:
    • osady litoralne, powstałe w bezpośrednim sąsiedztwie brzegu morskiego, do głębokości 60 m. Tworzą się tu głównie osady pochodzenia mechanicznego: piaski, żwiry i skały pokrewne,
    • osady szelfowe, tworzące się w strefie dalszej, sięgającej granic szelfu, tj. do głębokości około 230m. Powstają tu osady z materiału pochodzenia lądowego (piaski, skały ilaste) oraz utworzone ze szczątków organizmów morskich. W sprzyjających warunkach rozwijać się tu mogą rafy koralowe i litotamniowe,
    • osady batialne, odkładane na stokach cokołów kontynentalnych do głębokości 4000 m i reprezentowane głównie przez muły i osady piaszczyste,
    • osady abysalne, gromadzące się na dnie wielkich głębin oceanicznych i reprezentowane głównie przez muły głębinowe.
  2. Środowisko kontynentalne jest bardzo zróżnicowane, co w dużym stopniu determinowane jest przez klimat. Wyróżnia się tu kilka środowisk sedymentacyjnych: pustynne, rzeczne, jeziorne, bagienne i lodowcowe.
    • w środowisku pustynnym tworzą się osady pochodzące głównie z fizycznego wietrzenia skał podłoża. Materiał zwietrzelinowy wywiewany i przemieszczany przez wiatr może dać początek piaszczystym osadom wydmowym. Sezonowe opady nawałnicowe w warunkach pustynnych są przyczyną aktywizacji okresowych rzek, które dają osady piaszczyste, żwirowe itp. Znamienną cecha środowiska pustynnego jest kapilarne podsiąkanie wód niosących ze sobą rozpuszczone substancje mineralne. Jest to przyczyną pojawiania się wykwitów i polew pustynnych na powierzchni skał.
    • w środowisku rzecznym, tzn. korytach i terenach zalewowych powstaje większość osadów kontynentalnych. Gromadzą się one w tych odcinkach biegu rzeki, gdzie sedymentacja przeważa nad erozją. W zależności od charakteru podłoża i odcinka biegu rzeki, w nanosach będą przeważać osady żwirowe, piaszczyste, mułkowe bądź ilaste.
    • w środowisku jeziornym, gdzie sedymentacja jest najczęściej spokojna, gromadzą się niezbyt grube osady w postaci mułów i iłów jeziornych z produktami rozkładu substancji organicznych. Strącony w obecności świata roślinnego węglan wapnia, często daje początek pokładom tzw. kredy jeziornej. W jeziorach tworzą się także pokłady rudy darniowej, zbudowanej z węglanów i wodorotlenków żelaza.
    • w środowisku bagiennym, w wyniku akumulacji materii roślinnej, w zależności od rodzaju procesu rozkładu, tworzą się obecnie różnego rodzaju torfy, które stanowić mogą materiał wyjściowy dla pokładów węgli brunatnych i kamiennych.
    • w środowisku lodowcowym powstają różnego rodzaju utwory, jak iły warwowe, gliny zwałowe, piaski fluwioglacjalne itp.
  3. Środowiska przejściowe związane są z akumulacją przybrzeżną, lagunową, estuariową oraz deltową. W środowiskach tych zaznaczają się wpływy zarówno środowisk kontynentalnych, jak i morskich.
    • w wyniku akumulacji przybrzeżnej powstają utwory reprezentowane przez osady piaszczysto-żwirowe, zlepy muszlowe a także wapienie oolitowe.
    • w warunkach sedymentacji lagunowej, w zależności od cech klimatycznych, mogą powstawać osady piaszczyste, ilaste a także utwory solno-gipsowe. W wyniku akumulacji roślinnej mogą także w warunkach lagunowych powstawać pokłady skał organicznych.
    • w estuariach tworzą się osady podobne do przybrzeżnych, są one jednak bardzo drobno- ziarniste z przewagą materiału ilasto-mułkowego i organicznego. W osadach estuariowych, oprócz resztek fauny morskiej, znajdują się także formy słodkowodne.
    • w deltach powstają osady piaszczysto-mułkowe, niekiedy również osady ilaste, a nawet węgle.

    Powrót do strony głównej