Minerały wskaźnikowe

SYSTEMATYKA SKAŁ MAGMOWYCH

O podziale skał magmowych decydują następujące kryteria:

skład mineralogiczny (występowanie tzw. minerałów wskaźnikowych)

Skały magmowe dzielone są też w zależności od zawartości krzemionki,

choć

podział ten dotyczy w zasadzie właściwości magmy. Podobnie, stosowany niekiedy podział wg budowy wewnętrznej, odnosi się głównie do odmian skał wydzielonych na podstawie składu mineralogicznego.

W zależności od ilościowego udziału minerały skałotwórcze skał magmowych dzieli się na:

Główne - z których zbudowana jest przeważająca część skały. Ich obecność decyduje o przynależności skały do danej grupy. Do minerałów tych należą skalenie, kwarc, łyszczyki, amfibole , pirokseny, oliwiny i skaleniowce.

Poboczne - pospolite w wielu skałach, ale występujące w niewielkich ilościach. Należy tu magnetyt, apatyt, hematyt i inne.

Akcesoryczne - obecne w małych ilościach i nie we wszystkich skałach. Mogą one występować lokalnie w większych ilościach, jako charakterystyczny składnik skały, np. granit z granatami.

W zależności od występowania tzw. minerałów wskaźnikowych (kwarc, skalenie,

skaleniowce) skały magmowe dzieli się na gromady. Najważniejszymi gromadami są:

I. Skały bardzo nie dosycone krzemionką (brak minerałów jasnych).

Skały te powstały z magmy zbyt ubogiej w SiO₂ aby utworzyły się skalenie i inne minerały jasne. Z tego względu są one zbudowane wyłącznie z minerałów ciemnych.

II. Skały nie dosycone krzemionką (skalenie + skaleniowce).

Skały te powstały z magmy o zawartości SiO₂ niewystarczającej do całkowitego wykrystalizowania skaleni. Obok skaleni wytworzyły się więc uboższe w krzemionkę skaleniowce, które są minerałami wskaźnikowymi dla tej grupy skał.

III. Skały nasycone krzemionką (skalenie, brak skaleniowców i kwarcu).

Skały te powstały z magmy o zawartości SiO₂ wystarczającej do wykrystalizowania skaleni (nie wytworzyły się skaleniowce). Po wykrystalizowaniu wszystkich składników nie pozostał też nadmiar krzemionki i nie powstał kwarc (lub bardzo mała jego - ilość do 10%)

IV. Skały przesycone krzemionką (skalenie + kwarc).

Skały te powstały z kwaśnej magmy, wykazującej nadmiar SiO₂ w stosunku do innych składników. W warunkach tych, po wytworzeniu wcześniej krystalizujących minerałów pozostały nadmiar krzemionki wykrystalizował w postaci kwarcu. Skały tej grupy charakteryzują się obecnością kwarcu (10% - 35%) i odróżniają się od innych skał jasną barwą i najniższą gęstością.

W każdej gromadzie wyróżnia się klasy (rodziny), do których należą skały wylewne

i głębinowe o podobnym składzie mineralogicznym. Zagadnienie to zostało bliżej omówione na stronach dotyczących charakterystyki ważniejszych skał magmowych.

Zaznaczyć należy, że występują również skały o właściwościach pośrednich dla różnych

gromad i klas, jednak nie są one powszechne w przyrodzie.

Tabela 1 - Uproszczona klasyfikacja skał magmowych

Grupa skał		Klasa	Skały		Skład mineralny *
nazwa	minerały wskaźnikowe	Klasa	głębinowe	wylewne	minerały główne	inne minerały
I. Bardzo nie dosycone krzemionką	minerały ciemne (brak minerałów jasnych)	perydotytu	perydotyt dunit piroksenit	-----------------	oliwiny, pirokseny	---------------
II. Nie dosycone krzemionką	skalenie oraz skaleniowce	fojaitu i fonolitu	fojait	fonolit	skaleń potasowy	plagioklazy, skaleniowce, pirokseny, hornblenda
III. Nasycone krzemionką	skalenie (brak skaleniowców i kwarcu)	gabra i bazaltu	gabro	bazalt	plagioklazy zasadowe	pirokseny
		diorytu i andezytu	dioryt	andezyt	plagioklazy kwaśne	amfibole
		monzonitu i latytu	sjenodioryt, monzonit	latyt	plagioklazy kwaśne, skaleń potasowy	biotyt, hornblenda
		sjenitu i trachitu	sjenit	trachit	skaleń potasowy	plagioklazy, biotyt, hornblenda
IV. Przesycone krzemionką	skalenie, kwarc	granitu i ryolitu	granit	ryolit dacyt	kwarc ,skaleń potasowy, plagioklazy kwaśne	łyszczyki

* w składzie mineralnym wykazano tylko minerały występujące w większych ilościach

Przeciętny skład chemiczny najważniejszych skał magmowych przedstawia poniższa tabela:

Skały		% wagowe
Skały		SiO₂	Al₂O₃	Fe₂O₃	FeO	MgO	CaO	Na₂O	K₂O	P₂O₅
Ultrazasadowe < 44% SiO₂	dunit perydotyt	44,49 43,95	0,86 4,82	2,84 2,20	5,54 6,34	46,32 36,81	0,70 3,57	0,10 0,63	0,04 0,21	0,05 0,10
Zasadowe 44 - 53% SiO₂	gabro bazalt piroksenit	48,24 49,06 52,33	17,88 15,70 3,54	3,16 5,38 2,61	5,95 6,37 5,19	7,51 6,17 23,19	10,99 8,95 23,92	2,55 3,11 0,43	0,89 1,52 0,35	0,28 0,45 0,06
Obojętne 53 - 65% SiO₂	monzonit dioryt sjenit	56,12 56,77 60,19	16,96 16,67 16,28	2,93 3,16 2,74	4,01 4,40 3,28	3,27 4,27 2,49	6,50 6,74 4,30	3,67 3,39 3,49	3,76 2,12 4.49	0,47 0,25 0,28
Kwaśne > 65% SiO₂	granit ryolit	70,18 72,80	14,47 13,49	1,57 1,45	1,78 0,88	0,88 0,38	1,99 1,20	3,48 3,38	4.11 4,16	0,19 0,08

Grubą czcionką zaznaczono pierwiastki uwalniane w trakcie wietrzenia, będące źródłem składników pokarmowych dla roślin.

Powrót do strony głównej